Prijzen voor experimenterende drukker Tienkamp

In 2016 in de prijzen gevallen bij De Best Verzorgde Boeken en in 2017 een Eervolle Vermelding bij “Schönste Bücher aus aller Welt”: het boek dat Irma Boom maakte over ontwerper Claudy Jongstra werd door Henk Tienkamp gedrukt. Een experimenteel project dat de grenzen van het boekontwerp en het boekdrukken oprekte. Iets dat Tienkamp graag doet, zoals ook blijkt uit ander werk.

‘Kijk’, zegt Henk Tienkamp, ‘als je iedere keer binnen de lijntjes blijft kleuren, kom je nooit een steek verder. Dat schept geen vreugde. Daarom vind ik het fijn om met mensen te werken die willen vernieuwen. Irma Boom is zo iemand. En met haar boek over Jongstra heeft ze weer een nieuwe stap gezet.’ Over dit nieuwe boek wordt gezegd dat het helemaal geen boek is. Het heeft geen band, geen schutbladen, het is niet opengesneden en het is gedrukt op het voor boeken ongebruikelijke bijsluiterpapier. Het ziet eruit als een halffabrikaat. Kijk je naar het binnenwerk, dan zie je de meest vreemde kleuren: traditioneel full colourwerk is het bepaald niet. ‘Eigenlijk gaat het boek over drukken en over kleurscheiding’, zegt Tienkamp.

Speciale kleuren
Viltkunstenares Claudy Jongstra heeft in Friesland botanische tuinen waar zij verfplanten en -kruiden verbouwt. Daarvan maakt zij verfstoffen om haar vilt te kleuren. Die plantaardige kleuren spelen een belangrijke rol in het boek. Tienkamp: ‘Aanvankelijk wilde Jongstra voor het boek inkt laten maken van haar kleurstoffen. Maar dat gaat niet. Wij drukken niet met kleurstoffen, maar met pigmentpoeders. Een drukker verft niet, maar drukt, dat is iets anders. Toen zijn we gaan experimenteren. We hebben van Jongstra’s kleuren ICC-profielen gemaakt waarmee we haar kleuren in een bijzonder full colour konden drukken.’



Cover en binnenwerk van het bijzondere boek van ontwerper Irma Boom over viltkunstenares Claudy Jongstra 

De full colour afbeeldingen in het boek zijn dus niet met het gebruikelijke cyaan, magenta, geel en zwart gedrukt. Bovendien zijn de deelkleuren soms omgewisseld, wat een vreemd, bijna fluorescerend effect geeft. ‘Je zou verwachten dat je met deze afwijkende werkwijze beelden krijgt die niet deugen. Maar ze deugen dus wel. Ik vind het wondermooi. En dat vinden ze bij “Schönste Bücher aus aller Welt” ook. In het juryrapport staat dat “de materie zelden zo goed benaderd werd”, waarbij ze met materie het kleurengamma van Jongstra bedoelden.’
Tot slot meldt Tienkamp dat het boek gedrukt is met inkt die op plantaardige olie is gebaseerd. ‘Er is geen schonere techniek dan waterloos offset - dat is de techniek die wij gebruiken - in combinatie met deze plantaardige inkt.’

Superlijm van polyurethaan
Henk Tienkamp leeft voor het experiment. ‘Ik ben geen McDonalds-drukker die telkens weer die ene hamburger van weer diezelfde bakplaat serveert. Ik vraag: wat wil je en dan zorg ik ervoor dat je het krijgt, ook al is het een boek dat meerdere gerechten bevat, om het zo maar eens te zeggen.’ Tienkamp kreeg in 2017 van uitgeverij Valiz de opdracht het nieuwe, bijna 500 pagina’s dikke boek over ontwerpbureau Hard Werken te drukken: een soft cover met verschillende papiersoorten, ontworpen door 75B. Vanwege de grote kwaliteitsverschillen in het aangeleverde materiaal deed Tienkamp ook de lithografie. ‘De opdracht was dat het boek heel mooi open moest kunnen liggen. Dat is altijd de grote uitdaging van het boekenvak. Daar wist ik wel wat op. Ik ben een 70 jaar oude houten boot aan het restaureren. Daarbij gebruik ik een kit uit Zwitserland. Een polyurethaan die geweldig goed hecht. Ik dacht: dat ga ik ook eens op een boekblok smeren. Papier is ten slotte van hout gemaakt. Moet je kijken, perfect! Zelfs als je de kit gebruikt bij 320 grams karton werkt het. Ik heb daar namelijk kaartenboekjes voor musea van gemaakt. En het functioneert ook nog als je het boekblok afsnijdt. Mooi spul en het wordt ook niet vies, zoals koudlijm. Je kunt het heel netjes afwerken, maar bij het boek over Hard Werken moest het er een beetje spontaan en smerig uitzien. Het ziet eruit of het met een plamuurmes is aangebracht. Ik denk dat ze dat wel bij Hard Werken vonden passen.’

De Zwitserse fabrikant van de kit weet nog van niks, maar Tienkamp is van plan hem te benaderen. De kit is er nu in de kleuren wit, zwart, bruin en grijs, maar hij zou het fijn vinden als het ook in blauw, geel of rood geleverd zou kunnen worden. ‘Prachtig spul. De hechting is subliem, het verdroogt niet, brokkelt niet, verkleurt niet. Het blijft eeuwig goed, geloof me.’

Boekhuls plus
Een andere vondst van Tienkamp betreft een verbetering van de gebruikswaarde van de boekhuls. Het is altijd een heel gedoe om het boek uit zijn kartonnen sleeve te halen, want meestal is die sleeve te krap. Of het boek glijdt er gewoon uit, wat ook de bedoeling niet is. Toen Tienkamp een boekje (zie foto's hierboven) voor het Universitair Medisch Centrum Groningen drukte, vond hij een oplossing voor het probleem. Het ging om een relatiegeschenk waarvoor de hulzen al waren gemaakt. ‘Ik dacht opeens: ik doe een stukje esdoornhout in de rug van de huls. Daardoor kun je die huls goed vastpakken, zodat je het boekje er makkelijk uit kunt trekken. Het werkt heel goed, ziet er mooi uit en kost bijna niks. Zo werd het ook nog een extra bijzondere uitgave. Iedereen blij.’

Tienkamp raakt niet uitgepraat: ‘Ik was laatst voor kunstenares Marije Bouman een leporello aan het drukken naar een ontwerp van Gert Jan Slagter. Het was de bedoeling dat ook die leporello in een kartonnen huls zou komen. Of ik ervoor kon zorgen dat de lezer niet alleen het boekje makkelijk uit de huls kon trekken maar toch ook dat mooie schuivende geluid zou kunnen creëren wat daarbij hoort? Natuurlijk had ik daar een oplossing voor. We hebben ook hier met esdoornhout een gebruiksvriendelijke en supermooie huls gemaakt.’
Wil Henk Tienkamp zijn kit- en houtvondst niet laten patenteren? ‘Ben je gek, joh! Dat boeit me niks. Als iemand anders het ook gaat toepassen, vind ik dat leuk. Boeken worden er alleen maar beter door en dat zie ik graag.’